Chúng ta ngủ khoảng 1/3 cuộc đời. Giấc ngủ giúp thần kinh, cơ xương thư giãn và là một bí mật trong đời sống con người. Các cụ đã tổng kết "ăn được, ngủ được là tiên, không ăn không ngủ mất tiền thêm lo" cho thấy vai trò của giấc ngủ với cuộc sống quan trọng như thế nào. 

Ai đã từng mất ngủ mới thấm thía câu "Thức khuya mới biết đêm dài", đêm vắng nằm yên để "dỗ" giấc ngủ, càng cố gắng càng thấy tỉnh táo, nỗi sợ hãi sẽ lớn dần qua từng đêm. Sáng hôm sau là vẻ mặt bơ phờ, mắt trũng, da xấu đi, ăn không ngon, nếu đến cơ quan thì thường xuyên ngáp vặt, khả năng làm việc kém hẳn hoặc không muốn làm việc.

Trăm sự dẫn đến mất ngủ...

Mất ngủ (inomnia) hay khó ngủ (sleeping difficulties) là chứng bệnh gây khó khăn cho đời sống của mỗi người. 

Khó ngủ có nhiều dạng: khó đi vào giấc ngủ, ngủ không yên giấc, thường xuyên thức dậy, mỗi lần tỉnh không ngủ lại được. Tỷ lệ mất ngủ ở Việt Nam chiếm khoảng 10-15% số bệnh nhân đến khám chuyên khoa thần kinh. Theo thống kê thì 33% dân số bị một trong những triệu chứng của mất ngủ,15% bị ngầy ngật (có ngủ gật) vào ban ngày, 18% số người được hỏi không thỏa mãn với giấc ngủ, 30% người mất ngủ có liên quan tới bệnh lý tâm thần. 

Tại sao người ta lại mất ngủ? Các thống kê cho thấy 75% do bất ổn về tinh thần (lo lắng về tiền bạc, công ăn việc làm, lo lắng về con cái, ghen tuông…), 60-90% người khó ngủ do buồn chán và thường xảy ra ở phụ nữ, có thể do phụ nữ dễ xúc động, khó chịu đựng trước những stress hơn nam giới. Phụ nữ mãn kinh thường mất ngủ, trằn trọc do thiếu hụt nội tiết estrogene, do những cơn bốc hỏa trong đêm. 

Những người nghiện thuốc lá, thuốc lào đặc biệt là sử dụng cần sa, heroin do chất nicotin (thuốc lá) tạo ra sự tỉnh táo hoặc morphin trong ma túy tạo ra ảo giác nên không buồn ngủ. Bệnh nhân cao huyết áp, áp suất máu ở não tăng tạo ra sự tỉnh táo. Bệnh lao thường gây ra mất ngủ và được xem là một trong những triệu chứng để chẩn đoán lao phổi nếu kèm theo sụt cân, chán ăn.

Cường tuyến giáp (Basedow) do lượng Thyroxin tăng cao khiến người bệnh không sao ngủ được. Những người nghiện trà, cà phê buổi tối lại nhâm nhi cùng bạn bè, cafein tạo ra sự tỉnh táo nên khó ngủ. Các bệnh tâm thần phân liệt thường xuyên có rối loạn ý thức, rối lọan tác phong kèm theo những hoang tưởng, sự mất cân bằng tại não gây ra mất ngủ trầm trọng. Họ bỏ nhà ra đường trong đêm, nhảy múa, ca hát và làm những việc mà người tỉnh táo không làm. Có những người mất ngủ di truyền, cả đời không ngủ, số này ít nhưng ở Việt Nam cũng có. 

Tôi đã gặp một anh ăn chay trường, chưa bao giờ ngủ. Đêm đêm anh thức và làm rẫy, trò chuyện tỉnh táo, minh mẫn. Ba anh cũng chưa bao giờ ngủ. Một số ông cho rằng rượu là yếu tố gây ngủ nên giận hờn bà xã lại đi uống rượu cho quên sự đời. Thật ra uống rượu say về có thể lăn ra ngủ ngay được. Nhưng giấc ngủ không sâu, không yên, đêm họ giật mình thức dậy, có cảm giác hoảng sợ, tim hồi hộp và thời gian dỗ giấc ngủ lại rất lâu. 

Một số người bị mất ngủ lại đi mua thuốc an thần về uống. Càng ngày càng phải tăng liều mới ngủ được. Khi hết thuốc hoặc bỏ thuốc đột ngột sẽ gây chứng mất ngủ, bực dọc, thay đổi tính tình, rung giật các cơ. Nếu đưa đến bệnh viện bác sĩ không hỏi kỹ bệnh sử sẽ nhầm với "hội chứng cai". Một trong những thuốc an thần gây nghiện là seduxen hiện đang lưu hành trên thị trường nước ta. 

Xử sao với chứng mất ngủ? 

Cách tốt nhất là không dùng thuốc. Hàng ngày tập thể dục đều đặn để có tinh thần sảng khóai. Không nên ngủ ngày nhiều. Tốt nhất là ngủ trưa chừng 15-30 phút là đủ. Tránh uống trà, cà phê, rượu hoặc hút thuốc lá vào buổi tối. Nên dành một khoảng thời gian đầu giờ tối để giải quyết những công việc, những vấn đề mình quan tâm, lo lắng. 

Trước khi ngủ 2 giờ nên tắm nước ấm hoặc ngâm chân nước ấm. Thực phẩm làm bạn dễ ngủ được khuyến cáo là một ly sữa tươi ấm pha với ít giọt mật ong. Mật ong sẽ kích thích cơ thể sản xuất serotonin là chất gây ngủ trong não bạn. Bạn có thể ăn một trái chuối cũng gây tác dụng tương tự. Nếu có điều kiện bạn dùng chừng 20 hạt sen tươi, một chút long nhãn, nấu hạt sen chín rồi bỏ long nhãn vào (không thêm đường). Đây là thuốc an thần thiên nhiên tuyệt vời mà ở ta không khó kiếm. 

Bạn không nên tập thể dục nặng trong vòng 2 giờ trước khi ngủ vì sẽ gây tăng tiết adrenalin (chất hóa học gây hưng phấn thần kinh) làm bạn khó ngủ. Tuy vậy "chuyện ấy" thì lại khác, nó làm tăng tiết endorphin và làm cả hai dễ ngủ. Nếu bạn thích nghe nhạc có thể nghe hòa tấu cổ điển, đây là loại nhạc êm tai dễ ru ngủ. Bằng không bạn mở tivi xem phim không có đấm đá, bắn súng hay hôn hít mà chỉ có phát thanh viên và những dòng quảng cáo hay mời gửi tin nhắn đến số… 

Nếu bạn sợ ánh sáng của tivi thì hãy tập yoga. Nằm trên giường hít một hơi thật chậm qua mũi. Ngậm miệng, giữ hơi, đếm từ một đến 3 rồi thở ra thật chậm, ép cho hết không khí trong lồng ngực ra. Đảm bảo thở đến lần thứ 200 là bạn đã ngủ.Trẻ con có thể mất ngủ do cha mẹ không rèn nề nếp đi ngủ đúng giờ. Giấc ngủ cũng như thực phẩm đều quan trọng cho sự phát triển toàn diện của trẻ. Trẻ ở lứa tuổi học đường càng cần ngủ bởi hormone tăng trưởng chỉ tác động làm dài xương vào ban đêm. 

Giấc ngủ rất cần thiết để hồi phục trí não và khả năng lao động. Rèn luyện chế độ ngủ theo giờ giấc, tránh thức quá khuya hoặc dùng chất kích thích sẽ đảm bảo bạn "lên tiên" sau mỗi ngày làm việc mệt nhọc