Sức khỏe tinh thần – 'cuộc marathon' dài hơi của thể thao đỉnh cao

Trong nhiều năm, thể thao đỉnh cao thường được gắn liền với sức mạnh, chiến thắng và vinh quang. Nhưng sau ánh hào quang ấy, ngày càng nhiều VĐV bắt đầu nói về: sức khỏe tinh thần.

David Canal, sinh năm 1978 tại Barcelona, từng là một trong những VĐV chạy 400 m xuất sắc nhất thế giới, đại diện Tây Ban Nha tại Olympic Sydney và Athens. Nhưng khi mới 26 tuổi, anh gần như biến mất khỏi đường đua, kiệt quệ vì chấn thương thể thao và những khủng hoảng cá nhân.

Khi đường chạy kết thúc và bóng tối bắt đầu

"Khi ai đó rơi vào trầm cảm, họ không còn làm được gì, chỉ nghĩ đến chuyện biến mất để mọi thứ chấm dứt. Ban đầu tôi không nhận được sự giúp đỡ nào, cho đến khi gặp vợ tôi là Aurora. Lúc đó, tôi như lạc vào giữa cơn bão, bị gió cuốn đi vô định", Canal kể lại.

Vinicius công khai xin lỗi bạn gái cũ vì ‘bất cẩn và khiến cô thất vọng’ĐỌC NGAY

Canal thừa nhận cú sốc lớn nhất đến khi anh buộc phải giải nghệ – một cú ngã mà theo anh "đến từ người mà tôi không bao giờ nghĩ sẽ khiến tôi tổn thương: vợ cũ".

Anh kể lại, giữa lúc khó khăn kinh tế, cô từ chối công việc có thể giúp anh tiếp tục theo đuổi thể thao chuyên nghiệp. "Tôi nhận lời thay cô ấy, rồi vài tháng sau, cô nói sẽ đi làm xa, để tôi vừa chăm con, vừa đi làm, vừa lo việc nhà. Tôi không ngờ đó là khởi đầu của một cơn ác mộng vẫn còn ám ảnh đến hôm nay".

Theo một nghiên cứu của Ủy ban Olympic quốc tế (IOC) năm 2019, có tới 26,4% cựu VĐV từng đối mặt với vấn đề sức khỏe tâm thần. Nhà tâm lý thể thao Toni Martos, Giám đốc bộ phận Tâm lý của Quỹ Blanca, nhận định: "Khi phải chia tay thể thao, họ sợ hãi. Bởi vận động viên là người 'nghiện' công việc của mình. Khi rời bỏ, mọi thứ thay đổi, từ môi trường đến sự công nhận. Vì thế, phải làm việc về tâm lý ngay trong sự nghiệp để chuẩn bị cho giai đoạn sau".

Cựu HLV Franc Beneyto, người từng dẫn dắt David Canal, chia sẻ: "Hầu hết VĐV đều rơi vào khoảng trống lớn sau khi giải nghệ. Họ không biết vị trí của mình trong xã hội là gì nữa. 20 năm trước, các VĐV không được chuẩn bị tâm lý cho chuyện đó. Giờ đây, họ được hỗ trợ tốt hơn. Thành công trong thể thao không đảm bảo cho cuộc sống sau này".

Sau những năm tháng bị trầm cảm và tăng cân, Canal chỉ thực sự tìm lại bản thân khi Aurora, người vợ hiện tại, giúp anh "chọn lại cuộc sống". "Một ngày, cô ấy nhìn tôi và nói: 'Anh có hai lựa chọn: tiếp tục buông xuôi, hay sống lại, tận hưởng cuộc đời bên em và các con'. Tôi đã chọn sống. Có lẽ đó là ngày quan trọng nhất cuộc đời tôi".

Kể từ đó, Canal trở lại tập luyện cùng HLV Beneyto, tham gia các cự ly dài hơn – từ chạy 1 km đến 10 km với mục tiêu duy nhất: tận hưởng niềm vui. "Phải giúp họ tìm lại cảm giác chơi thể thao như một đứa trẻ. Khi không còn áp lực thành tích, họ hạnh phúc hơn, quay lại với cái gốc của đam mê," Beneyto nói.

Thể thao thế giới thay đổi cách nhìn về sức khỏe tinh thần

Cái chết của nữ VĐV Blanca Fernandez Ochoa năm 2019 đã khiến Tây Ban Nha thức tỉnh. Em gái bà, Lola Fernández-Ochoa – Chủ tịch Quỹ Blanca – chia sẻ: "Lúc đầu, sau khi Blanca mất, tôi không thể nói về sức khỏe tinh thần. Nhưng khi bắt đầu làm, có người đến cảm ơn tôi ngay tại siêu thị vì đã dám nói ra. Điều đó thật đẹp. Chúng tôi đang đấu tranh để nâng cao nhận thức và xóa bỏ kỳ thị".

Ngày nay, thể thao thế giới đã có nhiều bước tiến. Tại Olympic Paris 2024, IOC thiết lập khu "Mind Zone" – không gian thư giãn với yoga, thiền, và hỗ trợ tâm lý 24/7. Các giải lớn như điền kinh, trượt băng nghệ thuật hay Roland Garros cũng áp dụng mô hình tương tự. Ở Tây Ban Nha, Quỹ Blanca mở đường dây nóng bảo mật dành cho VĐV và gia đình, được trực tiếp tư vấn bởi các chuyên gia tâm lý.

Sự phát triển của mạng xã hội đang tạo ra những yếu tố bất ổn mới. Theo nghiên cứu của World Athletics, tại Olympic Paris, trong hơn 355.000 bài viết liên quan đến VĐV, có 809 bài mang nội dung lăng mạ, 18% mang tính phân biệt chủng tộc, 17% mang tính giới và 13% mang yếu tố tình dục.

"Mạng xã hội có thể là nơi quảng bá hình ảnh, nhưng cũng là nguồn gây tổn thương. Chúng ta cần giúp VĐV học cách quản lý và sử dụng nó đúng mức," Toni Martos nói.

Sức khỏe tinh thần – cuộc đua dài hơi nhất của thể thao đỉnh cao – vẫn đang tiếp diễn. Và dù chưa chạm vạch đích, thế giới đã bắt đầu hiểu rằng chiến thắng lớn nhất không phải là huy chương, mà là giữ được chính mình.