Một bộ anime từ những năm 90 đã tiên đoán về trí tuệ nhân tạo

Mất danh tính, bị deepfake giả mạo? Những gì anime Serial Experiments Lain mô tả năm 1998 đang diễn ra ngay trước mắt chúng ta.

Những năm 1990 đánh dấu một giai đoạn chuyển mình của thế giới, khi Internet bắt đầu len lỏi vào từng hộ gia đình, đồng thời anime và manga phương Đông dần trở thành một phần không thể thiếu trên truyền hình phương Tây nhờ các nhà phân phối như Funimation.

Vào mùa hè năm 1998, bộ anime Serial Experiments Lain (tạm dịch: Những thí nghiệm liên tiếp của Lain) ra mắt, và dù khi ấy không ai nhận ra, series này đã tiên đoán chính xác một tương lai đang dần thành hiện thực.

Trailer Serial Experiments Lain - Nguồn: IMDb

Trí tuệ nhân tạo (AI - Artificial Intelligence) từng chỉ là mô típ quen thuộc trong các tác phẩm khoa học viễn tưởng, từ phim ảnh, truyện tranh cho đến anime, luôn khơi gợi sự tò mò lẫn e ngại.

Nếu con người có thể tạo ra một thực thể nhân tạo, nó sẽ như thế nào? Nhân loại sẽ đối xử ra sao với nó? Khi Internet không ngừng tiến hóa, con người cũng thay đổi theo, và AI đã trở thành một phần thực tế - đôi khi đáng sợ - của sự tiến bộ ấy.

Cách đây 27 năm, nhân vật Lain đã nhìn thấu điều này, nhưng cách thức cô ấy dự báo lại mơ hồ và siêu thực, giống hệt như sự phức tạp trong cuộc sống ngày nay.

Internet đã biến thành "The Wired" trong anime Serial Experiments Lain

Vào thời điểm mà khái niệm Internet còn khá xa lạ, nó giống như một cái bẫy nguy hiểm đối với nhiều người, vì mang đến thứ mà họ cảm thấy thiếu thốn: sự đồng hành. Với những tiếng bíp lạ lùng xen lẫn tiếng rít ghê rợn của kết nối dial-up, người dùng có thể dễ dàng trò chuyện với người lạ trên toàn cầu.

Với Lain Iwakura - nhân vật chính được lồng tiếng bởi Kaori Shimizu trong bản gốc tiếng Nhật và Bridget Hoffman trong bản dịch tiếng Anh - ban đầu dường như chẳng mấy hứng thú với "The Wired" (tạm dịch: Mạng lưới kết nối, một ẩn dụ cho Internet trong anime).

Nó khiến cha mẹ và em gái cô xa cách, khiến Lain cảm thấy lạc lõng ngay giữa vòng tay gia đình. Mọi thứ thay đổi khi bạn bè nhận được email kỳ lạ từ một người bạn cùng lớp đã tự tử, khơi dậy sự tò mò và đẩy cô vào hành trình tìm kiếm sự thật mà chính cô cũng chưa nhận ra.

Hồi ấy, ít ai tưởng tượng được thế giới năm 2025 sẽ chứng kiến cả một thế hệ lớn lên bên màn hình điện thoại và máy tính bảng. Không hiếm trường hợp cảm thấy như Lain: giữa biển người dán mắt vào thiết bị, di chuyển qua thế giới mà dường như không nhận ra những con người thực thụ bên cạnh.

Những mối quan hệ bạn bè ảo, không bao giờ gặp mặt ngoài đời, được hình thành hằng ngày qua mạng lưới Internet chằng chịt. Ngày càng nhiều người làm việc từ xa cho các công ty mà họ có lẽ chẳng bao giờ đặt chân đến, thậm chí không gặp sếp trực tiếp.

Mọi người kết nối liên tục, mọi lúc, mọi nơi. Cha mẹ có thể liên lạc với con cái mọi lúc mọi nơi, và ngược lại, nhờ sự tiến bộ công nghệ. Nghe có vẻ như giấc mơ thành hiện thực, nhưng thực tế lại là một sự tồn tại cô lập.

Serial Experiments Lain không chỉ xuyên qua ranh giới giữa ảo và thực

Ngày nay, AI hiện diện khắp nơi, từ những đoạn tóm tắt ngắn gọn do máy tạo ra trước nội dung do con người sản xuất trên công cụ tìm kiếm, đến những người bạn đồng hành ảo trong các ứng dụng chat AI.

Khi ngày càng nhiều người tương tác với AI, việc mất kết nối với thực tế không còn xa nữa. Mọi ứng dụng chat AI đều kèm cảnh báo: bạn đang không trò chuyện với một con người thực thụ.

Với nhận thức ấy, các ứng dụng AI mới liên tục xuất hiện, khuyến khích những tâm hồn cô đơn trò chuyện với "bạn gái/bạn trai AI" bất cứ khi nào cần ai đó lắng nghe.

Chúng hứa hẹn rằng tình yêu và sự chú ý mà con người khao khát có thể tìm thấy trong AI, nhưng nếu AI không phải người thật, sự kết nối ấy làm sao lấp đầy khoảng trống? Những tiến bộ công nghệ liên tục, thay vì nhận diện khoảng cách khổng lồ trong tương tác và kết nối con người, lại tìm cách cô lập cá nhân bằng cách kết nối họ với trí tuệ nhân tạo.

Sự cô đơn thúc đẩy Lain tiếp tục tìm kiếm, ngay cả khi cô bắt đầu nghi vấn bản chất thực tế và để bản thân hòa nhập vào "The Wired". Nhân loại chưa tìm ra cách tải ý thức trực tiếp lên mạng, nhưng điều đó không có nghĩa là họ không làm được.

Trong nỗ lực tìm kiếm kết nối, Lain chỉ càng tự cô lập mình hơn. Những khía cạnh tính cách khác nhau mà cô khám phá qua sự hiện diện trực tuyến càng làm vỡ vụn nhận thức về bản thân, dẫn đến mất mát bản sắc và cô đơn sâu sắc hơn.

Serial Experiments Lain là lời cảnh báo về sự tiến hóa công nghệ

Với một số người, việc phân tích chi tiết một series anime như vậy có thể nghe như giấc mơ của thuyết âm mưu, nhưng thực tế nó vượt xa điều đó. Hầu hết không tin AI sẽ phát triển một cách mạnh mẽ như thời điểm hiện tại. Nhưng anime và các phương tiện khác đưa ra những kịch bản thực tế, vượt qua ranh giới giữa khoa học viễn tưởng và sự thật khoa học.

Máy tính từng chiếm diện tích cả căn phòng, nay có thể gọi video và bỏ gọn trong túi. AI từng là nỗi kinh hoàng trong anime apocalyptic (ngày tận thế) nay được dùng để xây dựng mối liên kết hoặc xin lời khuyên từ những thực thể thiếu khả năng cảm xúc thực sự.

Serial Experiments Lain, sản xuất bởi Triangle Staff/Triangle Project, không chỉ là một tác phẩm anime kết hợp yếu tố kịch tính, kinh dị, khoa học viễn tưởng và tâm lý học. Nó còn là lời nhắc nhở sắc bén về việc công nghệ, dù hứa hẹn mang lại nhiều lợi ích, nhưng lại có nguy cơ xóa nhòa ranh giới của những điều mà chúng ta tưởng chừng chỉ có trong phim.

Trong bối cảnh năm 2025, khi AI len lỏi vào mọi ngóc ngách cuộc sống, series này không chỉ tiên đoán mà còn phân tích sâu sắc những rủi ro mà chúng ta đang đối mặt: sự cô lập kỹ thuật số, mất mát bản sắc và một thực tế bị bóp méo bởi những kết nối ảo.