Neon Genesis Evangelion: Sự thật đằng sau bộ anime thay đổi lịch sử thể loại mecha

Là dự án anime nguyên bản của tầm vóc hiếm có, Evangelion xứng đáng được khám phá qua mọi lăng kính, từ anime gốc đến manga độc lập.

Thập niên 1990 thường được ca ngợi như một giai đoạn biểu tượng trong lịch sử anime, nơi những kiệt tác bất hủ của thể loại này ra đời, định hình nên di sản văn hóa đại chúng.

Tuy nhiên, vào thời điểm đó, anime Nhật Bản lại bị coi là đang chìm trong giai đoạn "suy thoái sáng tạo" - một khoảng lặng kéo dài sau những đỉnh cao của thập niên trước. Cho đến khi Neon Genesis Evangelion xuất hiện, bộ anime do đạo diễn Hideaki Anno sáng tạo đã kéo ngành công nghiệp anime ra khỏi "bùn lầy", mở ra kỷ nguyên mới cho thể loại khoa học viễn tưởng (sci-fi).

Ba thập kỷ sau, Evangelion vẫn được tôn vinh như tác phẩm ảnh hưởng nhất lịch sử anime sci-fi, không chỉ nhờ nội dung sâu sắc mà còn vì khả năng chạm đến nỗi đau nội tâm của khán giả toàn cầu.

Không giống đa số các series anime - vốn thường là bản chuyển thể từ manga để quảng bá nguồn gốc - Evangelion lại đảo ngược quy tắc. Dù có nhiều phiên bản manga song hành, series anime truyền hình năm 1995 mới chính là "nguồn cội".

Mối quan hệ giữa anime và manga của Evangelion phức tạp hơn hẳn các franchise thông thường, phản ánh đúng bản chất rối ren, đa tầng của kiệt tác Anno. Điều này không chỉ tạo nên sức hút lâu dài, mà còn khơi dậy vô số tranh luận về bản chất sáng tạo trong ngành công nghiệp anime.

Anime 1995: Khởi nguồn cho một đế chế sci-fi khổng lồ

Quá trình sản xuất Neon Genesis Evangelion bắt đầu từ năm 1993, khi Hideaki Anno đang trải qua giai đoạn trầm cảm nặng nề - một nỗi ám ảnh được khắc họa rõ nét qua lăng kính tâm lý của series.

Dù vậy, Anno vẫn lao vào dự án với khát vọng kết hợp đa dạng ảnh hưởng từ các tác phẩm kinh điển như Space Battleship Yamato, Mobile Suit Gundam và Devilman, đồng thời thử thách giới hạn của thể loại mecha (mecha - robot khổng lồ do con người điều khiển).

Kết quả vượt xa mong đợi: Evangelion không chỉ khơi dậy cộng đồng otaku (otaku - fan cuồng anime/manga) mà còn cứu vãn ngành anime khỏi khủng hoảng, mở đường cho sự bùng nổ sáng tạo sau này.

Khi lên sóng truyền hình vào tháng 10-1995, Evangelion không phải là sản phẩm "từ hư không". Giống như nhiều dự án anime nguyên bản, nó đi kèm chiến dịch quảng bá đa kênh, trong đó manga là một phần quan trọng.

Bản manga, do Yoshiyuki Sadamoto sáng tác và minh họa, bắt đầu đăng tải trên tạp chí Monthly Shonen Ace từ ngày 26-12-1994 - chỉ 10 tháng trước khi anime phát sóng. Chính khoảng cách thời gian này đã dẫn đến hiểu lầm phổ biến: nhiều người nhầm tưởng manga là nguồn gốc, và anime chỉ là bản chuyển thể.

Thực tế, Sadamoto tham gia sản xuất anime từ giai đoạn đầu, nhưng manga được thiết kế để "hiện thực hóa tầm nhìn của Anno", chứ không phải ngược lại.

Sau khi anime lên sóng, nó nhanh chóng vượt qua manga về nội dung, dù manga vẫn trung thành với cốt truyện gốc trong thời gian dài. Với lịch phát hành không đều đặn, manga kết thúc vào năm 2013 sau 14 tập, trong khi anime gốc đã khép lại gần hai thập kỷ trước.

Lúc này, franchise Evangelion đã trở thành một "đế chế" khổng lồ, với bốn trụ cột thiết yếu: anime gốc, manga, bộ phim The End of Evangelion (1997) - phiên bản kết thúc thay thế cho phần gây tranh cãi của series - và bộ tứ phim Rebuild of Evangelion (2007-2021), một nỗ lực "phá hủy và tái tạo" toàn bộ câu chuyện về Shinji Ikari. Mỗi phiên bản đều biến tấu mô típ quen thuộc, nhưng tất cả đều bắt nguồn từ anime 1995.

Manga Evangelion: Kết thúc "khác biệt hoàn toàn" và sức hút riêng biệt

Sadamoto từng nhấn mạnh rằng manga của ông nên được xem như một tác phẩm độc lập, không phải bản sao chép trực tiếp từ anime của Anno. Do đó, dù bao quát cùng sự kiện chính, manga Evangelion có vô số khác biệt tinh tế, giúp nó dễ tiếp cận hơn với khán giả phổ thông.

Trong khi các phiên bản của Anno nhấn mạnh vào biểu tượng tâm lý và thí nghiệm nghệ thuật cực đoan - phản ánh cuộc đấu tranh nội tâm của chính ông - thì manga của Sadamoto tập trung vào phát triển nhân vật theo lối truyền thống hơn, làm dịu bớt những yếu tố "thí nghiệm" quá khích.

Nhiều fan đánh giá cao cách manga làm cho các nhân vật trở nên "người hơn": động cơ và xung đột nội tâm của họ logic, dễ đồng cảm hơn. Ví dụ, Shinji Ikari - cậu bé "hay than vãn và lo lắng" trong anime - được khắc họa với "xương sống" vững vàng hơn; Kaworu Nagisa xuất hiện sớm hơn và hầu hết nhân vật đều ít "lỗi lầm cực đoan" hơn.

Những thay đổi này không làm lung lay cốt lõi câu chuyện, nhưng chúng mở rộng lịch sử nhân vật và thế giới nội tâm, tận dụng lợi thế thời gian dài hơi của định dạng manga.

Tuy nhiên, đỉnh điểm khác biệt nằm ở phần kết. Manga bắt đầu kết thúc tương tự The End of Evangelion, với Shinji dễ dàng từ chối "Instrumentality" (Human Instrumentality Project - Dự án hợp nhất nhân loại, một khái niệm cốt lõi về sự tan rã bản ngã). Nhưng thay vì bối cảnh tận thế đẫm máu, manga dẫn đến một thế giới song song nơi mọi sự kiện bi kịch chưa từng xảy ra.

Shinji gặp Asuka tại ga tàu, cả hai không còn ký ức về quá khứ đau thương, mở ra tương lai đầy hy vọng. Kết thúc mơ hồ này - bác bỏ quá khứ để hướng tới "khả năng vô tận" - đã gây xôn xao, bị chỉ trích vì "xóa sổ" hành trình gian khổ của nhân vật, nhưng cũng được khen ngợi vì mang thông điệp chữa lành.

Di sản bất diệt: Evangelion và cuộc cách mạng mecha

Dù kết thúc manga gây chia rẽ, nhưng những người chỉ trích chỉ là thiểu số. Mỗi phiên bản Evangelion đều có lượng fan cuồng nhiệt, chứng tỏ sức sống bền bỉ của franchise. Quan trọng hơn, Evangelion không chỉ là hiện tượng văn hóa mà còn là chất xúc tác thay đổi ngành anime: chứng minh rằng thể loại mecha có thể kể những câu chuyện sâu sắc, dễ tổn thương về nỗi cô đơn và sự tồn tại, vượt qua rào cản "giải trí đại chúng".

Anno đã tri ân các tiền bối, và Evangelion trở thành nguồn cảm hứng cho vô số tác phẩm sau này, từ serial Experiments Lain đến Darling in the Franxx. Nó cho thấy anime có thể chạm đến khán giả ở mức độ cá nhân sâu sắc, gây chấn động ngành công nghiệp và thay đổi cuộc đời hàng triệu người.

Là dự án anime nguyên bản của tầm vóc hiếm có, Evangelion xứng đáng được khám phá qua mọi lăng kính - từ anime gốc đến manga độc lập - như một minh chứng cho sức mạnh sáng tạo bất diệt trong làng anime.