Dexamethasone được xem là loại thuốc giúp giảm tử vong từ 25% xuống 20% ở người thở oxy, và 40% xuống còn 28% ở người thở máy mắc Covid-19 nặng. Một kết quả đáng đồng tiền bát gạo với một loại thuốc kháng viêm phổ thông, giá mềm. Cho những ai chưa biết, Dexamethasone, một cựu corticosteroid danh tiếng, với những cái tên thời vang bóng như đề-xa, thuốc hột dưa. 

Dù gì, theo trên, rõ là Dexamethasone chỉ dùng cho các F0 nặng có suy hô hấp, tức nặng, còn đang sân sẩn thì tẩn đề-xa vào chẳng để làm gì. Sâu xa thì Dexamethasone dùng  dập bão cytokine -một phản ứng miễn dịch thái quá, dẫn đến tử vong cấp kỳ ở người mắc Covid-19 nặng.

Chưa nói dùng bừa còn tự rước đống tác dụng phụ có sừng có mỏ của corticosteroid ai cũng biết (loét dạ dày/tá tràng, phù/giữ nước, cushing, bướu cổ trâu, rạn da, tăng nhãn áp, hạ kali, tăng huyết áp, trổ lông mặt, tai biến tiểu đường, teo thượng thận...).

Dexamethasone - có võ nhưng dùng không khéo thì bị phản đòn

Corticosteroid còn nức tiếng làm giảm miễn dịch. Với “cytokine storm syndrome”, để toàn mạng, hy sinh chút miễn dịch chấp nhận, còn dưng không mượn corticosteroid đánh tụt đề kháng, vốn nhân tài như lá mùa thua ở người F0, thì nước non gì để nói. 

Chuyện đã rõ với mấy “hột dưa”, vậy còn mấy thuốc chống đông?

Huyết khối tĩnh mạch não và thuyên tắc phổi, ít gặp, nhưng nguy kịch cho bệnh nhân Covid- 19 nặng. Mở ngoặc, cùng thuyền, còn có  giảm tiểu cầu huyết khối miễn dịch do vaccine (VITT) đang chộn rộn dân tình. 

Không như corticosteroid, chỉ định của thuốc chống đông có nới tay hơn, nhưng khuyến cáo chung vẫn không dùng “uống chần” với các F0 nhẹ.

Trong nhiều loại thuốc chống đông (heparin, Warfarin /kháng vitamin K, chống kết tập tiểu cầu...), dùng tiêm tĩnh mạch, dưới da, thì nhóm thuốc chống đường uống, hợp tình hơn cả với điều kiện F0 điều trị tại nhà. Trong số đó, Rivaroxaban, một loại thuốc chống đông ức chế Xa, duyên hơn cả .

Dù vậy, đừng tưởng bở, thuốc chống đông cũng tiếng không lành hiền gì. Cái giá kinh điển là quá liều gây xuất huyết ( bầm tím, máu cam, máu nướu, nôn/đi cầu/đi tiểu ra máu, xuất huyết não, phân đen, rong kinh, rong huyết, yếu liệt...).Thuốc chống đông, còn vô đối khoản tương tác thuốc. Người tung kẻ hứng  hè nhau tăng xuất huyết ( kháng sinh,amiodarone/ loạn nhịp, paracetamol, ibuprofen, aspirin, ranitidine/dị ứng, NSAIDs...), hoặc ngược lại thứ này đè thứ kia giảm tác dụng (thức ăn/thực phẩm/ thuốc co vitamin K, dầu cá, Ginkgo, Co-enzyme10, nhân sâm...). 

Dở người hơn cả là dùng trùng một loại kháng đông khác. Đơn cử, aspirin, loại thuốc kháng đông thể chống kết tập tiểu cầu, hay được dùng phòng đột quỵ cho các cụ. Aspirin từng được đề cử điều trị dự phòng cho các F0, nhưng không được hoan nghênh. Kịch bản rivaroxaban + aspirin khiến “máu chảy thành sông”,quá lời, nhưng để dễ hình dung việc 2 loại thuốc loãng máu cùng hiệp lực đồng lòng.

Độ nhạy về  liều của thuốc chống đông cũng vào hàng nhức mình, nhích lên hạ xuống vài mg cũng chuyện lớn. Hơn cả là nạn bữa xài bữa nghỉ hay ngưng thuốc đột ngột, gây lờn thuốc chống đông, hay kháng kháng đông.

Sắp tới, nhiều F0 được về nhà dưỡng bệnh. Một số thuốc được “cấp toa” theo chân, dành cho F0 trở nặng (suy hô hấp), trong đó có corticosteroid và thuốc chống đông. Đây đều là loại thuốc dùng theo chỉ định, không khuyến cáo dùng dự phòng, kiểu uống chần trước, trừ thuốc chống đông đường uống du di một chút. Muôn thuở là nạn lạm dụng, tự rước núi tác dụng phụ đều thuộc hàng hổ báo, của 2 loại thuốc nổi danh là “dao hai lưỡi này”. Dợm ý bác sĩ trong bất cứ trường hợp nào.