Công ty cổ phần Bóng đèn phích nước Rạng Đông - cái tên từng là cả một miền ký ức của những người dân sống ở phường Hạ Đình nói riêng và Hà Nội nói chung - bị lửa thiêu rụi sau một đêm. Chỉ khoảng hơn chục năm về trước, món quà rất giá trị trong mỗi đám cưới là chiếc phích nước Rạng Đông. Mà phải quý lắm thì người ta mới tặng nhau món quà ấy trong ngày trọng đại, với ý nghĩa mong cho cuộc sống người được tặng quà luôn êm ấm. Vậy mà giờ đây “Rạng Đông” lại trở thành một nỗi ám ảnh…

“Họa”  không từ trên trời

Lửa ngùn ngụt bao trùm kho chứa hàng của Công ty Rạng Đông giữa đêm. Trên mạng xã hội tràn ngập những dòng trạng thái: “Rạng Đông cháy rồi ông giáo ạ”! Lúc ấy, những status không mang tính trêu đùa, mà cảm thán về một nỗi tiếc nuối.

Khi lực lượng cảnh sát phòng cháy chữa cháy chưa kịp đến hiện trường, hàng chục người dân cùng với công nhân đã lao vào tìm mọi cách dập lửa. Có người hít phải khói độc ngồi sụp xuống đường. Cả chục người ướt từ đầu đến chân, lấm lem bụi bẩn. Rồi cảnh sát đến, người dân lại vội vàng mang hết đồ ăn, nước uống trong nhà “lập trại” tiếp tế giữa đường cho các chiến sĩ.

Lửa cháy ngày một lớn lan sang nhà dân. Có người đang tham gia dập lửa khi quay về thì chết lặng thấy nhà mình cũng cháy. Bao tài sản, đồ đạc chưa kịp “chạy” bị thiêu rụi theo Rạng Đông. Đám cháy được dập, có gia đình “tài sản” còn sót lại là tấm giấy khen của con họ bị cháy dở nằm dưới vũng nước đen sì.

Một đêm cuối tháng 8 đầy ám ảnh ở Rạng Đông. Cứ tưởng lửa được dập là xong. Nhưng đây không phải một vụ cháy bình thường. Người dân ở Hạ Đình ngủ dậy trong một bầu không khí đầy mùi khói muội và hóa chất, những con đường lõng bõng nước, những bức tường loang lổ. Chưa kịp thu dọn đống đổ nát do đám cháy để lại thì họ bị một “cú dội” từ UBND phường với khuyến cáo về nguy cơ gây ô nhiễm, người dân không được ăn vật nuôi, rau trồng trong khu vực. Cả 1.000 thông báo được phát tới người dân về việc bầu không khí bị nhiễm bụi do ảnh hưởng của vụ cháy kho Công ty Rạng Đông.

Báo chí đăng rầm rộ thông tin khuyến cáo từ UBND phường Hạ Đình do phó chủ tịch ký. Những gia đình ở đây từ già đến trẻ hoang mang, họ nghĩ đến một cuộc di tản và phải “chạy” nhanh không kém chạy khỏi đám cháy. Thế mà chưa đầy một ngày, lại cũng chính phường ra quyết định thu hồi khuyến cáo. Thậm chí bà Lê Mai Trang, phó chủ tịch UBND quận Thanh Xuân, còn cho biết sẽ kỷ luật chủ tịch phường vì cái khuyến cáo kia. Lạ lùng thay, lý do thu hồi là lãnh đạo quận “nổi giận” vì phường ra khuyến cáo vượt thẩm quyền - chứ không phải vì môi trường có nguy hại hay không!

Người dân thở phào, tin vào quyết định của quận. Thế rồi các phân tích của nhiều chuyên gia về mức độ ảnh hưởng của vụ cháy được đăng tải trên báo chí, trên mạng xã hội. Dân lại ngơ ngác hỏi nhau đi hay ở? Người ngần ngừ cố bám trụ, người hoang mang bắt đầu di tản. Vài ngày sau vụ cháy, không một cơ quan nào có câu trả lời cho dân là “đi hay ở”, là môi trường có bị ô nhiễm không, ô nhiễm đến mức độ nào.

“Cháy nhà lòi mặt chuột”

Trong lúc người dân đang hoang mang, Công ty Rạng Đông lại đưa ra một thông báo cho biết đã nghiên cứu sử dụng loại amalgam thay thế thủy ngân lỏng trước đây và đưa vào sử dụng từ năm 2016. Những người còn ngần ngừ đi hay ở lại thở phào. 

Nối tiếp ngay sau đó, Tổng cục Môi trường thuộc Bộ Tài nguyên - môi trường vào thực tế, lại xác định vụ cháy Rạng Đông đã thiêu rụi khoảng 6.000m2 kho chứa sản phẩm. Trong đó 480.000 bóng đèn huỳnh quang bị cháy sử dụng thủy ngân lỏng. Hầu hết thủy ngân trong các bóng đèn đã phát tán ra môi trường cùng với khói và khí thải của đám cháy. Lượng thủy ngân đã phát tán ra ngoài môi trường do sự cố cháy nổ có thể từ 15,1-27,2kg. Đến lúc này mới “lòi đuôi chuột” Công ty Rạng Đông đã gian dối. Một sự gian dối “độc ác” mà hậu quả gây ra có thể ảnh hưởng đến sức khỏe hàng ngàn người dân.

Một người dân sống ở Hạ Đình chua chát: “Chỉ riêng việc “đu” theo thông tin bất nhất từ công ty đến chính quyền người dân cũng đủ tăngxông, ai huyết áp cao có khi còn chết trước lúc bị nhiễm thủy ngân”.

Nhiều gia đình bắt đầu cho con nghỉ học. Toàn bộ những hộ sống ở chung cư cạnh Nhà máy Rạng Đông tìm cách di tản, họ đi thuê nhà nơi khác để “tự cứu mình” trước khi có ai trả lời cho họ “đi hay ở”. Thế nhưng đi cũng dở. Còn công việc mưu sinh của dân ở Hạ Đình thì sao? Trẻ con vẫn phải quay về trường học.

Những người dân ở lại cũng chẳng xong. Họ sống trong nỗi lo sợ dai dẳng. Rồi những cửa hàng kinh doanh ế ẩm vì ngõ phố vắng hoe, người đi lại còn tránh đường qua Rạng Đông thì ai dám dừng lại mua gì. Người dân “mắc kẹt” trong một “đám cháy” khác không phải do lửa do khói, mà bởi những bất an và nhiễu loạn thông tin.

Anh Phùng Anh Chiến, một người sống trọ gần Rạng Đông, đưa ra một ví dụ: “Đến môn “thể thao” hằng ngày của anh em là trà đá vỉa hè thì nay cũng phải bỏ”.

“Không an toàn” , “an toàn”  và… bất an!

Phải đến hơn một tuần sau, thành phố mới có một cuộc họp đầu tiên và mời chuyên gia nước ngoài đánh giá vụ cháy Rạng Đông ảnh hưởng đến môi trường như thế nào, tác động đến sức khỏe người dân ra sao. Các cơ quan chức năng tiếp tục lấy mẫu đất, nước ở Hạ Đình để kiểm nghiệm. Thậm chí tận 20 ngày sau, nghĩa là mới ngày 12-9 thôi, cơ quan chức năng mới thu dọn hiện trường vụ cháy, vận chuyển các chất thải đi xử lý và tiến hành tiêu tẩy khu vực này đảm bảo làm sạch.

Trong khi người dân “mắc kẹt” như vậy, báo chí giật tít, bình luận về phản ứng của thành phố là “Chính quyền lúng túng”, “Bất nhất trong thông tin” thì lãnh đạo thành phố trả lời rằng đang tích cực làm tốt nhất để chăm lo sức khỏe và ổn định đời sống người dân. 

Không chỉ dân ở Hạ Đình, mà người dân cả nước ngóng chờ thông tin chính thức từ chính quyền thành phố. Thế nhưng buổi giao ban báo chí các vấn đề liên quan vụ cháy Công ty cổ phần bóng đèn phích nước Rạng Đông bất ngờ được thông báo “hủy”, và lãnh đạo không trực tiếp trả lời các câu hỏi của phóng viên liên quan đến trách nhiệm và hướng xử lý vụ cháy công ty này.

Ông Đỗ Thanh Bái, giám đốc Trung tâm Bảo vệ môi trường và an toàn hóa chất (Hội Hóa học Việt Nam), nhận định trong mọi sự cố, người dân luôn cần câu trả lời từ lãnh đạo chính quyền về nguy cơ bị nhiễm độc, họ cần được khuyến cáo kịp thời để tránh được nguy cơ đó. Cách nhận diện vấn đề vụ cháy ở Công ty Rạng Đông của lãnh đạo phường Hạ Đình và Bộ Tài nguyên - môi trường là đúng, trong khi quận Thanh Xuân và Hà Nội đã nhận diện sự cố chậm.

Rạng Đông cháy rồi ông giáo ạ! Những cảm xúc ban đầu về sự tiếc nuối khi vụ cháy xảy ra lại rất đúng với hoàn cảnh người dân Hạ Đình lúc này. Một đám cháy không xảy ra trên nhà cửa đất đai của họ, nhưng gánh chịu mọi hậu quả lại là người dân. Người dân tự dưng một đêm ngủ sáng dậy thấy mình mắc kẹt giữa một đám cháy đã tàn tự bao giờ... ■