Đó là chuyện một cô gái Anh phải ngồi xe lăn, vì mắc chứng "chóng mặt kỹ thuật số", do lướt Instagram 14 giờ mỗi ngày.

Những chiếc màn hình "tay không tấc sắt" hoàn toàn có thể khiến người ta mù lòa, tàn phế vì không dám rời khỏi giường, bởi những cơn trời đất xoay mòng mòng, dưới cái tên "chóng mặt kỹ thuật số".

Chóng mặt kỹ thuật số

Màn hình - trước của TV, sau của PC, smartphone, tablet..., ai cũng biết là xuất nguồn của hàng loạt khó ở giác quan, hội chứng thị giác máy tính (CVS) kinh điển; hay mới hơn với cybersickness - tức "say máy tính", "say mạng", hội chứng nôn nao do chuyển động kỹ thuật số, chóng mặt kỹ thuật số (digital vertigo)...

Phiên bản say tàu xe

Dễ hiểu thì say màn hình là một thể say tàu xe bắt chước. Cùng là nạn nhân của xung đột giác quan, ở đây là thị giác - tiền đình; nhưng khác say xe, chóng mặt kỹ thuật số xuất hiện khi màn hình "bảo" với mắt là cơ thể chuyển động, trong khi đương sự không hề nhúc nhích!

Một giuộc, nên triệu chứng của hai pha cự cãi chuyển động - bất động này như nhau (hoa mắt, chóng mặt, mất phương hướng, buồn nôn, nôn ọe, đau quặn bụng, ê ẩm vai gáy...).

Cuộn trang cũng chóng mặt

Tất tần tật - video, đồ họa, kể cả chuyển động cuộn đều có thể kích hoạt digital vertigo. Nhưng chếnh choáng hơn cả là các màn hình game nhập vai, game góc nhìn thứ nhất, hội họp trực tuyến (zoom, meet); đặc biệt là các trò thực tế ảo (VR), thực tế tăng cường (AR), Pokémon Go là ví dụ.

Cuộc thao túng của màn hình

Cybersickness trổ mòi vài phút hoặc vài giờ sau tiếp xúc màn hình, và có thể kéo dài quá 24 giờ sau đó, gây tàn phế ngắn hạn hoặc dài hạn. Ngặt ở chỗ, phần lớn bị hại không nghĩ màn hình nhúng tay vào cơn váng vất của mình; và lẽ thường, họ sẽ tiếp tục chui đầu vào cuộc thao túng của chúng. Nhiều người lần đầu nghe nói đến "chóng mặt kỹ thuật số", và khó lọt tai rằng ngồi một chỗ mà cũng say xe. Digital vertigo "chết người" chỗ này. Cái giá khác là hao tiền tốn của, khi người ta lao vào các cuộc chữa chạy rối loạn tiền đình, thiểu năng tuần hoàn não...

Trời kêu ai nấy biết

Cũng như say tàu xe, chóng mặt kỹ thuật số chọn mặt. Tuy nhiên nhóm có tiền sử say xe, rối loạn tiền đình, đau nửa đầu, trẻ con, người già, phụ nữ chân yếu tay mềm..., tất dễ dính digital vertigo hơn thiên hạ. Việc mắc say xe và say màn hình cùng lúc không hiếm hoi gì, chỉ là không nhận ra mà thôi.

"Trấn" digital vertigo

Điều trị chóng mặt kỹ thuật số, cơ bản giống như say tàu xe, chỉ khác không có cú xuống xe nào, mà là "thượng lộ bình an" trước màn hình. Xe tàu lâu lâu đáp một chuyến, còn màn hình với cơ man thú vui, công việc, đồng ra đồng vào... thì không dễ buông là buông, bỏ là bỏ.

Thuốc men (kháng histamin, kháng cholinergic, đối giao cảm...) cần nhưng kém khả thi. Chẳng ai đành đoạn, trước 30 phút mỗi lần bật điện thoại, laptop phải nốc một viên cinnarizine hay dán một miếng scopolamine cả!

Hóa giải xung đột giác quan

Ăn tiền là làm sao hóa giải màn lạc quẻ mắt - tiền đình, đúng hơn là "đính chính" với não rằng cơ thể vẫn đứng yên:

- Với say tàu xe, chước kinh điển là nhìn xa xăm ra chân trời; còn trong nhà, có thể thay bằng một điểm cố định bất kỳ, ngoài cửa sổ hay trên tường đều được cả.

- Đứng dậy đi lại, ngồi trên một bề mặt di chuyển..., cung cấp cho não nhiều thông tin hơn về vị trí không gian của đương sự.

Đất không chịu trời, thì trời phải chịu đất!

Giảm nhẹ "sát thương" của màn hình:

- Giảm động tác và tốc độ cuộn trang.

- Dùng tiện ích xuống trang để loại bỏ chuyển động cuộn (trình duyệt jump/iPhone chẳng hạn).

- Đặt màn hình thấp, việc nhìn xuống màn hình giúp giảm bớt bất lợi của chuyển động cuộn.

- Sử dụng phím điều hướng bàn phím, thay vì chuột. Hạ độ tương phản màn hình, phóng to phông chữ.

- Ưu tiên tiện ích đọc văn bản, sách nói, viết ghi chú bằng tay.

Bấm huyệt, nhấp trà gừng

- Gừng (trà, bánh), bạc hà (ngửi, xông), bấm huyệt, là những mẹo trị say tàu xe và chóng mặt kỹ thuật số nhỏ có võ. Đề cử huyệt nội quan, còn gọi là huyệt P6 (trên cổ tay, giữa hai gân cơ gan tay lớn và gan tay bé, cách lằn chỉ cổ tay 2 thốn/5cm) - idol chặn nôn ói, say tàu xe, trào ngược dạ dày - thực quản của giới châm cứu bấm huyệt.

Đa số nhờ các "bí thuật" trên, chóng mặt kỹ thuật số sẽ bị khống chế, không tốn viên thuốc, đồng thời có thể xài chung cho các mất thăng bằng khác từ tiền đình, thiếu máu não, meniere (rối loạn tai trong gây ra chóng mặt)...

"Sống sót" trước màn hình

Thay vào đó, người ta khuyên những con bệnh nên thành thạo các mẹo không xâm lấn:

- Rời mắt khỏi màn hình giúp ngắt cơn say. Giải lao mắt mỗi 30 phút, hoặc nhà nghề hơn với quy tắc 20-20-20-20 (rời mắt mỗi 20 phút - nhìn vào khoảng cách 20 feet/6m hoặc hơn trong 20 giây - nhắm mắt 20 giây hoặc chớp mắt 20 lần).

- Hít thở sâu cung cấp oxy, giảm xây xẩm và còn giúp tránh "hội chứng ngưng thở màn hình" - một bệnh tình khác của màn hình, tai hại không kém chứng "ngưng thở lúc ngủ".

- Nhai kẹo cao su giữ hàm bận rộn là một cách lõi đời, giúp não bộ sáng suốt hơn, chặn các tín hiệu lộn xộn của mắt và sự thăng bằng.