Đang yên đang lành, Disney bị kiện bởi chính tác phẩm của mình

Một vụ kiện hy hữu vừa diễn ra giữa một công ty luật sử dụng hình ảnh Mickey của Disney, nhưng lại đi kiện chính Disney.

Từ ngày 1-1-2024, bộ phim hoạt hình ngắn Steamboat Willie (1928) của Disney đã chính thức hết hạn bản quyền tại Mỹ. Điều này đồng nghĩa với việc phiên bản Mickey Mouse và Minnie Mouse cổ điển đã trở thành tài sản công cộng. Liệu điều này có phải là dấu chấm hết cho quyền lực của Disney, hay chỉ là mở màn cho những cuộc chiến pháp lý trong tương lai?

Steamboat Willie: Bản quyền đã hết, nhưng Disney đâu dễ "thả" Mickey?

Đầu năm 2024, làng giải trí toàn cầu dậy sóng với một tin tức chấn động: bản quyền của bộ phim hoạt hình ngắn kinh điển Steamboat Willie (1928) đã chính thức hết hạn sau 95 năm bảo hộ tại Hoa Kỳ.

Điều này không chỉ đánh dấu một cột mốc lịch sử, mà còn mở ra một vũ trụ sáng tạo mới cho cộng đồng nghệ sĩ, nhà làm phim và game thủ. Phiên bản Mickey Mouse và Minnie Mouse nguyên thủy, đen trắng, chưa đeo găng tay, đã thoát khỏi "chìa khóa" bản quyền của Disney và trở thành tài sản công cộng.

Tuy nhiên, nếu nghĩ rằng Disney sẽ để linh vật của mình tự do bay nhảy thì bạn đã lầm to. Gã khổng lồ giải trí này không bao giờ để quyền lợi của mình bị đe dọa dễ dàng, và cuộc chiến pháp lý mới nhất với Công ty luật Morgan & Morgan chính là minh chứng hùng hồn nhất.

Cuộc chiến pháp lý lạ lùng và bài học nhãn tiền từ Disney

Mới đây, Morgan & Morgan - một công ty luật nổi tiếng, đã đâm đơn kiện Disney. Điều đáng nói ở đây là họ không kiện vì Disney đã làm gì sai, mà kiện... để phòng ngừa việc bị Disney kiện!

Cụ thể, Morgan & Morgan đã lên kế hoạch sử dụng hình ảnh "Steamboat Willie" Mickey trong một đoạn phim quảng cáo. Lo ngại trước truyền thống bảo vệ sở hữu trí tuệ của Disney, họ đã chủ động kiện trước để được tòa án tuyên bố rằng việc sử dụng hình ảnh của họ là hợp pháp, không vi phạm bất cứ quyền lợi nào của Disney.

Đây có thể được xem là một động thái "khai chiến" đầy khôn ngoan, nhưng cũng đầy rủi ro. Morgan & Morgan đã thẳng thừng chỉ ra "lịch sử thực thi quyền sở hữu trí tuệ một cách hăng hái" của Disney, và họ không muốn trở thành nạn nhân tiếp theo.

"Mật ngọt chết ruồi": Bản quyền hết, nhưng nhãn hiệu vẫn còn đó

Bản quyền (copyright) và nhãn hiệu (trademark) là hai khái niệm pháp lý hoàn toàn khác nhau. Khi bản quyền của "Steamboat Willie" hết, bất kỳ ai cũng có thể sao chép, phân phối hoặc tạo ra các tác phẩm phái sinh dựa trên bộ phim và các nhân vật trong đó. Tuy nhiên, điều này chỉ áp dụng cho phiên bản "thủy thủ" đen trắng năm 1928.

Disney vẫn nắm giữ bản quyền đối với tất cả các phiên bản Mickey Mouse sau này, từ phiên bản có găng tay trắng, quần đỏ, đến những hình ảnh hiện đại nhất.

Quan trọng hơn cả, Disney vẫn sở hữu nhãn hiệu "Mickey Mouse" và hàng loạt biểu tượng đặc trưng khác. Điều này có nghĩa là nếu ai đó sử dụng hình ảnh "Steamboat Willie" Mickey theo cách có thể khiến người tiêu dùng nhầm lẫn rằng sản phẩm đó đến từ Disney, họ sẽ phải đối mặt với một vụ kiện vi phạm nhãn hiệu.

Đây chính là cạm bẫy mà nhiều người có thể vấp phải. Disney đã khéo léo sử dụng chính "Steamboat Willie" trong logo và các sản phẩm của mình, biến nó thành một nhận diện thương hiệu bên cạnh việc giữ nó là một "tác phẩm được bảo vệ". Điều này giúp Disney "nắm đằng chuôi", có thể "hỏi thăm" bất kỳ ai dùng Mickey nguyên thủy một cách bừa bãi.

Bài học và tương lai nào cho "tài sản công cộng"?

Vụ kiện giữa Morgan & Morgan và Disney là một ví dụ điển hình cho thấy ranh giới giữa bản quyền và nhãn hiệu rất mong manh và phức tạp. Nó không chỉ là câu chuyện của một con chuột, mà là một lời cảnh tỉnh cho tất cả những người sáng tạo: Đừng vội mừng khi một tác phẩm hết bản quyền, hãy tìm hiểu kỹ luật pháp để không trở thành "miếng mồi ngon" cho các vụ kiện.

Tương lai của "Steamboat Willie" sẽ rất thú vị. Chúng ta đã thấy một số bộ phim kinh dị và video game độc lập sử dụng hình ảnh Mickey "cổ điển" ngay sau khi bản quyền hết hạn. Tuy nhiên, những tác phẩm này thường phải rất cẩn trọng để tránh bị Disney "sờ gáy". Vụ kiện của Morgan & Morgan có thể sẽ tạo ra một tiền lệ pháp lý quan trọng, giúp định hình lại cách các "tài sản công cộng" được sử dụng trong tương lai.

"Steamboat Willie" giờ đây không chỉ là một tác phẩm hoạt hình lịch sử, mà còn là một biểu tượng cho cuộc chiến không hồi kết giữa quyền sở hữu trí tuệ và quyền tự do sáng tạo. Ai thắng ai thua trong cuộc chiến này, chỉ có thời gian và các phiên tòa mới có thể trả lời.