Chế độ ăn chay chứa ít chất béo, nhiều rau, trái cây, nhiều chất xơ và các chất béo có lợi cho sức khỏe. 

Vẫn còn tranh cãi

Tuy nhiên, chế độ ăn chay cũng bộc lộ nhược điểm trong việc thiếu cung cấp một số chất dinh dưỡng, mà ưu thế nằm bên thực phẩm có nguồn gốc động vật như chất đạm, các vitamin và khoáng chất như chất sắt, kẽm, vitamin B12, omega 3, canxi. 

Điều này đặc biệt không có lợi cho sức khỏe trong những giai đoạn quan trọng của sự phát triển như trong giai đoạn mang thai, cho con bú và trẻ nhỏ. Do đó các khuyến nghị về ăn chay cho những giai đoạn này cũng còn tranh cãi. 

Chẳng hạn như theo Hiệp hội Tiết chế Hoa kỳ thì khuyến nghị rằng một chế độ ăn chay được lập kế hoạch kỹ sẽ an toàn cho phụ nữ mang thai, cho con bú và trẻ nhỏ. Ngược lại, theo Hiệp hội Dinh dưỡng Đức thì không khuyến cáo các đối tượng trong giai đoạn mang thai, cho con bú và trẻ nhỏ thực hành việc ăn chay. 

Chuyện ăn siêu quan trọng với bà bầu

Ăn uống quan trọng ở giai đoạn mang thai, cho con bú và trẻ em là vì đây là những giai đoạn quan trọng trong việc tạo ra và phát triển sự sống. Nghiên cứu cho thấy ở thai nhi có hiện tượng “lập trình bào thai”, tức là môi trường các chất dinh dưỡng bà mẹ cung cấp cho thai nhi trong giai đoạn bào thai, có tính chất quyết định đến sức khỏe và nguy cơ bệnh tật của đứa trẻ sau khi sinh ra và lớn lên. 

Nói một cách khác, khi thai nhi tiếp xúc với một môi trường thiếu chất và quen với việc ấy thì khi sinh ra và lớn lên, đứa trẻ đó gia tăng nguy cơ mắc các bệnh mạn tính nếu chế độ ăn dồi dào và đa dạng sau đó. Do đó hãy suy nghĩ kỹ vì nó sẽ có tác động lâu dài lên trẻ khi lớn lên. 

Xây dựng thực đơn phù hợp

Theo các nhà chuyên môn, những đối tượng trong giai đoạn mang thai, cho con bú, và trẻ nhỏ muốn thực hành ăn chay trường thì phải tìm hiểu thật kỹ các bất lợi của chế độ ăn chay trong giai đoạn này, và phải xây dựng một thực đơn ăn uống thật phù hợp, cũng như nên đi khám và tư vấn bác sĩ dinh dưỡng, thì mới tránh khỏi những tác hại bất lợi cho sức khỏe. Chúng ta cùng nhau tìm hiểu từng chất một.

- Đầu tiên là chất đạm, hay còn gọi là protein. Chất đạm trong thực vật có giá trị sinh học thấp hơn trong động vật vì không đầy đủ các acid amin thiết yếu để cơ thể sử dụng xây dựng cấu trúc cơ thể và khó tiêu hóa hơn đạm động vật. Chất đạm thường chiếm tỉ lệ thấp trong các thực phẩm ngũ cốc, rau và trái cây. Do đó ở người ăn chay cần phải để ý chọn lựa thực phẩm giàu đạm từ nguồn thực vật như trong đậu hủ, các sản phẩm từ đậu nành, các loại đậu (đậu xanh, đậu trắng, đậu đen…), các loại hạt (đậu phọng, hạt điều…). Nếu một chế độ ăn chay chỉ bao gồm các loại rau củ kho, thì hoàn toàn thiếu chất đạm. Nếu chế độ ăn chay của bạn cho phép ăn trứng và sữa, thì nên tận dụng 2 nguồn thực phẩm chứa đạm quý này. 

- Tiếp đến là sắt. Sắt là nguyên tố giúp cơ thể tạo máu và phát triển tế bào, đặc biệt là não bộ của trẻ em ở giai đoạn bào thai và trẻ nhỏ. Sắt trong thực vật gọi là sắt non-heme thường có giá trị sinh học thấp hơn, do tỉ lệ được hấp thu thấp hơn sắt trong động vật là sắt heme. 

Bản thân giai đoạn mang thai đã tăng nhu cầu sắt và phụ nữ mang thai thông thường phải uống sắt bổ sung. Do đó một chế độ ăn chay sẽ càng làm gia tăng nguy cơ thiếu sắt hơn nữa. Thiếu sắt sẽ dẫn đến nhiều tai biến sản khoa cho cả mẹ và con như băng huyết, thai chết lưu, sinh non tháng, nhẹ cân…Nguồn thực phẩm thực vật giàu sắt bao gồm các loại nấm mèo, mộc nhĩ, cơm dừa, mè vừng, bột ca cao, đậu nành, rau lá xanh đậm….Phụ nữ mang thai cũng không quên uống bổ sung sắt liên tục trong thai kỳ và báo cáo với bác sĩ để test nồng độ Hb xem có thiếu máu để tăng lượng sắt lên liều điều trị. 

- Thứ ba nữa là canxi. Nhu cầu canxi trong thai kỳ gia tăng đáng kể để cơ thể xây dựng cấu trúc khung xương cho thai nhi. Thiếu canxi sẽ dẫn đến bệnh còi xương bào thai và còi xương sớm sau sinh. Là nguyên nhân dẫn đến việc trẻ chậm tăng trưởng, suy dinh dưỡng thấp còi, quấy khóc, đổ mồ hôm trộm, lõm ngực…

Canxi trong sữa vẫn là nguồn canxi dễ hấp thu nhất vì nó đi chung với lượng Phospho phù hợp. Một số thực phẩm khác tuy có hàm lượng canxi cao ví dụ như riêu cua nhưng đi cùng với lượng phospho thấp thì cũng không được hấp thu một cách tối ưu. Do đó người ăn chay nếu được thì nên sử dụng sữa và chế phẩm từ sữa trong thực đơn của mình. Nếu chế độ ăn chay của bạn cho phép uống sữa, thì bạn nên tận dụng nguồn canxi quý từ sữa và chế phẩm từ sữa. Ngoài ra canxi còn có nhiều trong chế phẩm từ đậu nành, rau màu xanh đậm, cá nhỏ, tép nhỏ nguyên xương…Ngoài ra phụ nữ mang thai cần bổ sung canxi bằng thuốc và tắm nắng thường xuyên để có vitamin D dễ hấp thu canxi. 

- Thứ tư là vitamin B12. Cùng với chất sắt và acid folic, vitamin B12 có vai trò quan trọng trong tạo máu. Do đó cũng là một chất quan trọng trong thai kỳ, khi mà thai nhi phải tạo một lượng máu nhất định cho mình. Vitamin B12 có đặc điểm chỉ có nhiều trong thực phẩm có nguồn gốc động vật. Do đó một thai kỳ ăn chay cần phải hỏi bác sĩ để bổ sung vitamin này bằng đường uống.

- Thứ năm là kẽm. Kẽm là một khoáng chất đóng vai trò như một cơ chất của hàng trăm enzym trong các phản ứng hóa học trong cơ thể. Nó hỗ trợ nhiều chức năng trong cơ thể bao gồm tăng trưởng nói chung đặc biệt là xương, miễn dịch, da niêm và hệ sinh dục. Kẽm có nhiều trong nguồn gốc động vật hơn. Ở thực vật kẽm có nhiều trong rau câu, hạt điều, đậu Hà Lan, đậu nành…Do đó cần phải để ý tăng tiêu thụ các thực phẩm này hoặc là hỏi ý kiến bác sĩ trong việc bổ sung bằng đường uống.

- Cuối cùng là acid béo Omega 3. Chất này quan trọng trong việc phát triển tế bào não của thai nhi. Nó sẽ quyết định đến việc phát triển về thị giác, nhận thức và thính giác của trẻ. Omega 3 có nhiều trong cá biển ở vùng nước biển sâu. Trong thực vật có trong các loại hạt đặc biệt là hạt lanh, hạt óc chó và dầu canola. 

Tóm lại, nếu bạn đang theo một chế độ ăn chay trường và có ý định mang thai, thì nên xem xét tạm ngưng việc ăn chay lại, để đảm bảo một chế độ dinh dưỡng tốt nhất cho bé. Còn nếu bạn không thể ngưng việc ăn chay, thì phải tìm hiểu cho kỹ những bất lợi và có phương án bổ sung dinh dưỡng đầy đủ. Nếu bạn là người đang ăn mặn mà có ý định ăn chay trong giai đoạn mang thai, thì lời khuyên là không nên.