Toàn dân đồng lòng

Dù có một dân số có nhiều người lớn tuổi, một hệ thống y tế thiếu đầu tư, quốc gia rìa Châu Âu này vẫn xoay sở tốt hơn hầu hết các quốc gia Châu Âu trước thiệt hại do virus gây ra. 

Đường phố ở Bồ Đào Nha vắng vẻ, bãi biển không một bóng người, nền kinh tế “mắc nghẹn” – nhưng vẫn còn đó niềm lạc quan, dẫu thận trọng, mà quốc gia này đang sử dụng, như khúc ca mừng chiến thắng, dẫu khó tin, trước virus corona.

Với dân số chỉ bằng ¼ láng giềng Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha có số ca nhiễm chỉ bằng 1/10. Và khi tỉ lệ tử vong của đất nước này nằm trong khoảng 3%, tại Tây Ban Nha đó là 10%, Anh 12%, và Pháp 15%.

Bồ Đào Nha là một quốc gia có nhiều công dân “bát tuần” hơn bất kỳ quốc gia EU nào, trừ Ý và Hy Lạp, cùng một hệ thống chăm sóc sức khỏe trang bị yếu kém, thiếu thốn. Bồ Đào Nha chỉ có 4,2 giường cấp cứu trên 100.000 dân, thấp nhất Châu Âu – trong khi Tây Ban Nha có 9/100.000, và Đức gần 30/100.000.

“Vì sự yếu kém của hệ thống chăm sóc y tế, tình hình có thể đã trầm trọng hơn tại Ý hay Tây Ban Nha,” bác sĩ chuyên về bệnh truyền nhiễm, cũng là một nhà làm luật cho Đảng Dân chủ xã hội, Ricardo Baptista Leite, khẳng định. “Đất nước này đã cho thấy một tinh thần đoàn kết khổng lồ.”

Bồ Đào Nha đóng cửa trường học khi mới chỉ có 245 ca nhiễm – Tây Ban Nha, khi có 2140 ca nhiễm, và trước đó là Ý, 2500 ca nhiễm, từ ngày 4 tháng Ba.

Lý giải cho thành công của Bồ Đào Nha, ta có thể chỉ ra không khí trong lành hơn, cho tới nhiều thập kỷ vaccine chống viêm phổi (và có thể Đức mẹ Fatima nữa!)

Điều dường như chắc chắn chính là sự may mắn và đặc thù địa lý của quốc gia này đã trao cho nhà chức trách thêm thời gian để có làm chậm đáng kể dịch bệnh lây lan.

Khi Châu Âu ghi nhận ca dịch đầu tiên vào ngày 2 tháng Ba, một tháng sau, dịch lan khắp Ý và Tây Ban Nha. Khoảng thời gian một tháng này được triệt để sử dụng để học hỏi từ các sai lầm của các láng giềng, cũng như đưa ra các biện pháp phòng chống dịch kịp thời.

Tại Madrid, 100.000 người đã tham dự cuộc tuần hành tuyên dương Ngày quốc tế Phụ nữ, trong khi Lisbon cấm tụ tập công cộng từ sớm.

Tình trạng khẩn cấp được công bố ngày 18 tháng Ba, khi Bồ Đào Nha có 448 ca nhiễm, sau Tây Ban Nha, nơi con số gấp 10 lần, 3 ngày – và Ý, 9000 người trước đó 1 tuần. 

Giảng viên Inês Fronteira bộ môn sức khỏe công tại ĐH NOVA Lisbon cho rằng, “việc áp dụng sớm các biện pháp ngăn chặn có thể giải thích cho tốc độ lây lan chậm hơn. Chúng tôi tiến hành ngay từ khi số ca nhiễm vẫn còn thấp.”

"Chính trị gia không được để mong muốn cá nhân mình vượt khỏi tri thức khoa học.”

Dù đại dịch tập trung ở phía bắc, quanh Porto, chính quyền tập trung của Bồ Đào Nha đã áp dụng các biện pháp trên phạm vi toàn quốc gia, thay vì theo từng khu vực như các nước khác.

Chính trị gia cùng các chuyên gia chăm sóc sức khỏe đều khen ngợi sự kỷ luật của người dân Bồ Đào Nha khi tuân thủ lệnh phong tỏa. Dù có tình trạng sinh viên Lisbon ra các bãi tắm giữa lúc nhiều trường đại học đóng cửa vào một ngày nóng bất thường, nhận thức sự nghiêm trọng của tình hình đã nhanh chóng được tiếp thu.

Bồ Đào Nha phong tỏa ít gay gắt, thông thoáng hơn nhiều quốc gia Châu Âu. Nhà máy và công trường vẫn mở cửa. Công dân được phép tập thể dục và mua sắm thức ăn, hay tới hiệu thuốc. Dù vậy, hầu hết vẫn chọn ở nhà. Một khảo sát cho thấy 51% người ra khỏi nhà chỉ 1 lần/tuần, thậm chí ít hơn.

“Từ đầu dịch, người dân Bồ Đào Nha đã hiểu rõ ở nhà là cách tốt nhất để hỗ trợ nhân viên sức khỏe ở tuyến đầu chống dịch,” Thủ tướng António Costa trả lời một phỏng vấn trên radio. “Chúng ta nên ăn mừng sự tự kỷ luật to lớn mà toàn dân đã thể hiện.”

Sự đoàn kết chính trị, bất chấp lập trường tư tưởng của các đảng, cũng là một yếu tố khác. Baptista Leite khẳng định, “Đây là thời điểm để hợp tác, không phải đối đầu. Chúng ta đang có những buổi họp bổ ích, nêu ra các phê bình mang tính xây dựng và các giải pháp, tất cả cho thấy một tinh thần đoàn kết vì lợi ích của cả quốc gia, dân tộc.”

Kể cả người nhập cư, tị nạn cũng được tiếp cận chăm sóc sức khỏe và an sinh, bên cạnh đó chính phủ còn phóng thích sớm 10% tù nhân để giảm nguy cơ lây bệnh trong tù.

Hôm thứ Tư, Bồ Đào Nha có 18.091 ca, ngày thứ 5 liên tiếp tỉ lệ nhiễm mới dưới 4%. Số người tử vong chưa tới 600 người, và hiện chỉ có 208 người được chăm sóc đặc biệt. Bất kể gần 10 năm thiếu thốn ngân sách, và sự ra đi của hàng ngàn nhân viên y tế, hệ thống sức khỏe của Bồ Đào Nha dường như vẫn trụ được – kế hoạch xây dựng sân đấu bò tại Lisbon thành bệnh viện dã chiến đang bắt đầu được cân nhắc lại.

Nam y tá Luís Pitarma được Thủ tướng Boris Johnson gửi lời cảm kích vì đã chăm sóc tận tình chính là 1 trong số 18.000 y tá người Bồ Đào Nha làm việc tại nước ngoài, trong khi ước tính Bồ Đào Nha thiếu những… 30.000 điều dưỡng.

Dù vậy, thủ tướng Costa cho rằng còn quá sớm để nghỉ tới chuyện cơi giãn các biện pháp giới hạn. “Khi đó, rủi ro lây nhiễm sẽ tăng trở lại. Chính trị gia không được để mong muốn cá nhân mình vượt khỏi tri thức khoa học.”

Theo bộ trưởng tài chính Mário Centeno, mỗi tháng phong tỏa đồng nghĩa với 6% suy giảm nền kinh tế. Theo ông, phải mất ít nhất 2 năm nền kinh tế mới trở lại mức của năm 2019. Một thách thức khác dành cho Bồ Đào Nha!