Bị cho nghỉ việc vì AI, nhân viên thắng kiện công ty

Một nhân viên công nghệ tại Trung Quốc đã thắng kiện sau khi bị doanh nghiệp đơn phương chấm dứt hợp đồng với lý do 'bị AI thay thế'.

Nhân vật trong vụ việc "bị cho nghỉ việc vì AI" là anh Liu, người đã làm việc liên tục suốt 15 năm tại một công ty công nghệ ở Bắc Kinh, Trung Quốc. Anh gia nhập doanh nghiệp từ tháng 7-2009, đảm nhiệm công việc thu thập và xử lý dữ liệu bản đồ theo phương pháp thủ công.

Bị cho nghỉ việc vì AI: không còn là chuyện tưởng tượng nữa!

Đầu năm 2024, công ty triển khai hệ thống tự động hóa dựa trên trí tuệ nhân tạo, dẫn đến việc bộ phận của anh Liu bị giải thể. Đến tháng 12 cùng năm, doanh nghiệp thông báo chấm dứt hợp đồng lao động với anh, viện dẫn lý do "tình hình khách quan thay đổi lớn", khiến hợp đồng không thể tiếp tục thực hiện.

Không đồng ý với quyết định này, anh Liu đã nộp đơn khiếu nại lên Ủy ban Trọng tài tranh chấp lao động Bắc Kinh, cho rằng việc áp dụng AI là lựa chọn kinh doanh của công ty, không thể coi là căn cứ hợp pháp để sa thải người lao động lâu năm.

Theo trang CCTV, tại phiên xét xử, phía doanh nghiệp lập luận rằng việc trí tuệ nhân tạo thay thế lao động thủ công là biến động khách quan, nằm ngoài dự liệu ban đầu, do đó cho phép công ty đơn phương chấm dứt hợp đồng theo quy định pháp luật. Tuy nhiên Ủy ban Trọng tài không chấp nhận quan điểm này.

Theo phân tích của cơ quan xét xử, khái niệm "tình hình khách quan thay đổi lớn" trong luật lao động thường chỉ các sự kiện mang tính bất khả kháng như thiên tai, chiến tranh hoặc thay đổi chính sách từ phía nhà nước. Trong khi đó, việc đưa AI vào vận hành là quyết định mang tính chủ động, xuất phát từ chiến lược nâng cao hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp.

Cơ quan trọng tài nhấn mạnh, đây là rủi ro quản trị thuộc phạm vi kiểm soát của công ty, không thể coi là yếu tố khách quan để đẩy hệ quả sang phía người lao động. Việc viện dẫn AI như một lý do sa thải, theo phán quyết, thực chất là chuyển chi phí của quá trình nâng cấp công nghệ sang cho nhân viên.

Phán quyết cũng nêu rõ, trong bối cảnh chuyển đổi số và tự động hóa là xu thế tất yếu, doanh nghiệp có nghĩa vụ ưu tiên các giải pháp như đào tạo lại, sắp xếp công việc khác hoặc thương lượng với người lao động, đặc biệt là những nhân sự gắn bó lâu năm. Việc đơn giản hóa thủ tục sa thải bằng lý do "bị AI thay thế" bị đánh giá là hành vi lạm dụng quy định pháp luật.

Vụ việc của anh Liu sau đó đã được Cục Nguồn nhân lực và An sinh xã hội Bắc Kinh lựa chọn là một trong những án lệ lao động điển hình năm 2025. Phán quyết này được xem như thông điệp trấn an đối với người lao động, khẳng định rằng tiến bộ công nghệ không đồng nghĩa với quyền sa thải tùy tiện.