Phóng to

Xin tạm gọi ở đây “thiên hạ” bao gồm những thị trường thế giới mà VN cần chinh phục trong thương mại quốc tế, cần nhấn mạnh những chuẩn bị gấp rút nhắm vào nỗ lực giải quyết một số “lý do nội tại” để hợp lý hóa và hữu hiệu hóa môi trường phát triển trong nước, nhằm dọn đường cho những bước đầu hội nhập của nông thôn và nông dân VN.

Cái nhìn mới cho chiến lược phát triển quốc gia

Trong tương lai, VN có thể chọn lựa một con đường phát triển đặc trưng hơn cho mình, có tính cách bền vững và chú ý đến giải quyết thất nghiệp và phẩm chất phát triển, thay vì chỉ hoàn toàn thuần định lượng bằng chọn mục tiêu là các con số phát triển cao hằng năm.

Trong đó, đúng như đường lối của VN hiện nay đặt ưu tiên cho việc xóa đói giảm nghèo, hoàn tất các khung luật lệ của nền kinh tế thị trường trong khung cảnh pháp trị, phát triển mạng lưới an sinh xã hội và cải thiện khẩn cấp môi trường.

Nhưng để vực dậy nông thôn, vấn đề không phải chỉ là các chính sách tăng năng suất và sản xuất nông sản theo lý luận cổ điển. Nông nghiệp VN tăng trưởng khá nhanh từ thời kỳ đổi mới, nhưng đã không dẫn đến việc chuyển đổi nhanh cơ cấu kinh tế nông nghiệp và nông thôn, nhất là ở hai vùng châu thổ sông Hồng và sông Cửu Long, nơi có đông dân cư nhất.

Nguyên nhân chính là do các vùng này tập trung phần lớn vào việc xuất khẩu nông sản thô. Khó thực hiện được việc đa dạng hóa nông sản cũng như phát triển công nghiệp chế biến thực phẩm để rút lao động ra khỏi nông nghiệp. Vì đó, năng suất lao động và thu nhập của nông dân đã khó tăng nhanh để tạo tích lũy cho nông nghiệp và đầu tư lao động cùng tư bản vào phát triển công nghiệp theo các mô hình phát triển quen thuộc. (Trần Văn Thọ - 2003).

Chiến lược phát triển mới được ghi nhận ở vài nước láng giềng châu Á là một chính sách phát triển toàn bộ và liên kết (integrated approach) nhắm vào tăng sản xuất nông nghiệp gồm cả những biện pháp xã hội, giáo dục và y tế được phối hợp chặt chẽ ở những vùng được nghiên cứu là còn tiềm năng phát triển nông nghiệp, và đồng thời khuyến khích phát triển các vùng nông thôn khác trong các ngành sản xuất mới theo lợi thế tương đối trong nước như công nghiệp, dịch vụ và nhất là ngoại thương trong buổi hội nhập quốc tế hiện tại. Từ đó hi vọng sẽ dẫn đến một quốc sách mới chú trọng công nghiệp hóa và đô thị hóa nông thôn trong chu trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế bắt buộc của phát triển khi tỉ trọng nông nghiệp sẽ từ từ giảm bớt trong tổng sản lượng quốc dân.

Tâm lý tiểu nông nặng nề của người nông dân VN, mặc dù là đặc trưng của VN do ảnh hưởng đời sống làng xã và truyền thống lịch sử văn hóa lâu đời, sẽ là rào cản quan trọng về phát triển. Cần dùng giáo dục hiện đại để nâng cao trình độ và giúp họ nhiều hơn trong hội nhập, cũng như khuyến khích họ có nhiều tham vọng vật chất hơn để tiến bộ.

Công nghiệp hóa nông thôn

Kinh nghiệm phát triển của Đài Loan và nhiều nước châu Á cho thấy ở nông thôn có thể phát triển những ngành công nghiệp mới. Về vốn, Đài Loan và Trung Quốc đã tích lũy vốn phần lớn từ ngay trong khu vực nông nghiệp. Thặng dư nông nghiệp này làm cho tiết kiệm nông thôn tăng nhanh, giúp các xí nghiệp hương trấn phát triển mạnh mẽ.

Cần nhấn mạnh là Trung Quốc và Đài Loan còn cho VN bài học thích hợp nhất là chính sách mới công nghiệp hóa nông thôn nên chuyển hướng đầu tư sang những doanh nghiệp nhỏ, dùng nhiều lao động và có cơ sở nông thôn, trái ngược hẳn với chính sách của các nước Đông Á khác như Hàn Quốc, Thái Lan, Malaysia và Indonesia đã dồn đầu tư vào việc mở mang các hãng lớn ở các đô thị lớn.

Điều này đặc biệt quan trọng cho VN với tình trạng nền kinh tế kém về hiệu quả và sức cạnh tranh xuất khẩu hàng công nghiệp, do bởi chính sách đầu tư sai từ nhiều năm trước đây dồn vào các xí nghiệp quốc doanh lớn, sản xuất thay thế nhập khẩu, dùng nhiều vốn ít lao động và hướng vào công nghiệp nặng.

Nhìn lại từ khi bắt đầu thực hiện chương trình đổi mới năm 1989 ở VN, ngành công nghiệp đã tăng trưởng mạnh hơn so với nông nghiệp. Đầu tư nước ngoài là một nhân tố chính trong quá trình này. Tuy nhiên, sự nghiệp công nghiệp hóa mới chỉ giới hạn ở hầu hết khu vực thành thị.

Việc áp dụng một chính sách ưu tiên doanh nghiệp nhà nước và khu vực thành thị hơn là doanh nghiệp tư nhân và khu vực nông thôn là nguyên nhân dẫn đến sự chậm trễ của công cuộc công nghiệp hóa nông thôn ở VN và nguy cơ kéo dài sự tụt hậu của toàn nền kinh tế.